DOORKA WASAARADDU AY KU LEEDAHAY HIRGALINTA NIDAAMKA CADDAALADEED EE SHAQADA (SHAQAALAHA IYO LOO-SHAQEEYAHA)
Garyaqaan Maxamed Axmed Cabdi Bacaluul
Xeerka Shaqaaluhu wuxuu jideeyaa xadka ugu sarreeya ee aan la dhafi karin. Waxa uu xaddiday ugu badnaan inta saacadood ee ay tahay in qofku si joogto ah u shaqeeyo maalintii. Sida loo xisaabinayo saacadaha shaqada iyo mushaharka. Cidda u xilsaaran xaadirinta iyo diiwaan ku haynta saacadaha uu qofkastaa shaqeeyo. Xeerku wuxuu go'aaminayaa Fasaxyada sannadka, kuwa bukaanka, munaasibadaha qaranka, shilalka shaqada, iwm. Waxa uu xaddidaa saacadaha nasashada ee shaqada gudaheeda [nusasaacaha] iyo nasashada u dhaxaysa labadii maalmood ee shaqo; ee bilaabanta marka la rawaxo.
Waxa uu xeerku qeexayaa masuuliyado iyo waajibaad saddex geesood ah oo ay kala leeyihiin: (1) Wasaaradda (maamul ahaan), (2) Loo-shaqeeyaha, iyo (3)Shaqaalaha. Waxaan ay Siyaasadda Qaranka ee Shaqada iyo Shaqaaluhu ay taabogal noqonaysaa marka ay saddexdaasi dhinac uu mid kastaaba kaalintiisa ciyaaro. Waxa cad in masuuliyadaha iyo waajibka dhinac saaran ay ka dhalanayaan xuquuqo sharci oo ay dhinacyada kale leeyihiin. Haddaba waxa aan qormadan ku iftiimin doonaa masuuliyadaha Maamul ee Wasaaradda saaran, si aad u fahamto dhinaca ay gudasho la'aanta masuuliyadahaasi ay saameynta ugu badan ee taban ay ku yeelanayso xuquuqihiisa (ku cad xeerka).
Wasaaradda Arrimaha Bulshada iyo Shaqaaleynta ayaa leh kaalinta ugu muhiimsan. Waa hay'adda qaranka u qaabilsan fulinta Siyaasadda Shaqada iyo shaqaalaha. Doorkeedu kuma koobna dhex-dhexaadinta iyo ka go'aan-gaadhidda khilaafyada shaqaalaha iyo loo shaqeeyaha. Waxa sidoo kale laga rabaa in ay ka hortagto xaalado kasta oo keeni kara in ay isku dhacaan shaqaalaha iyo loo-shaqeeyaha.
Sida aynu uga barannay, ma aha in ay Wasaaraddu sugto inta ay cabashooyinka iyo ooyinta shaqaaluhu ay barteeda ugu imanayso. Waxa se ku waajib ah in ay korka kala socoto xaaladaha shaqo ee ka jira goobaha kale duwan ee laga shaqeeyo. Waa In ay kormeerto goobaha shaqada iyada oo indho-indhayn guud ku sameynaysa xaaladaha muuqda ee ka jira goobaha shaqada (bedqabkooda guud, hadhkooda, hawadooda, biyohooda iyo fayo-dhawrka musqulahooda iwm). Sidoo kalana waa in ay ka wardoontaa arrimaha qarsoon ee aan ishu qaban karin, iyada oo ay tahay in ay gooni-gooni u wareysato shaqaalaha si kalsooni iyo fursad loo siiyo ay ku warrami karaan. Ka dibna waa in ay Wasaaradu warbixin kasoo saarto ay ku saxayso wixii tilmaan u baahan, wixii tallaabo u baahanna ay ka qaaddo ciddii ay khusayso.
Cabashooyinka shaqaalaha ee ka yimaada goobaha shaqadu waxa ay daaha ka rogayaan sida ay wax u jiraan. Waa in ay cabshooyinka iyo dacwadaha soo gaadha wasaaradda ay masuuliyiinta wasaaradu u adeegsadaan xog hordhac ah (clue) oo laga ambaqaadi karo xaqiiqo-raadin hor leh. Waa masuuliyad saaran wasaaradda in ay hubiso in xaaladda loogu soo cabtay in ay tahay mid guud oo goobta shaqo ka jirta iyo in ay tahay mid u gooni ah qofkaasi u soo cabtay. Xaaladdu waxa ay tahay mid guud marka ay jiraan shaqaale kale oo xaaladdaasi la qaba cidda soo cabatay. Kuwaasi oo markoodii hore aamusnaa, balse marka la wareysto, xaqiijiya in ay jiraan waxyaabaha laga cabanayo.
Xeerka shaqaaluhu looguma talo galin oo kaliya in loogu garnaqo shaqaalaha iyo loo shaqeeyaha. Adeegsigiisu wuxuu koobsanayaa hawlo maamul oo intaas ka durugsan. Waxa uu jideynayaa masuuliyado maamul oo awood u siinaya wasaaradda in ay dusha kala-socota sida ay wax u socdaan. Waa In ay maamul ahaan u soo-dhexgasho (intervention) si ay u hagaajiso xaaladaha lagu shaqeeyo, u dhawrto u sinnaanta fursadaha shaqaaleynta, korna u qaado wacyiga shaqaalaha iyo loo-shaqeeyaha ee ku aaddan u hoggaansanaanta Siyaasadda Qaran ee Shaqada oo uu xeerku kaw ka yahay.
Diiwaangalinta heshiisyada shaqaduna waa bar bilowga ay wax kasta ka bilaabmaan. Heshiiska shaqadu waa dabarka koowaad ee ay shaqada iyo isku shaqeyntu ay ka bilaabmayso-- oo ah ta ay wasaaraddu nidaaminteeda u xilsaarantahay. Waa halka ay Wasaaraddu kala socon karto sida loo soo banshigayo ama loo qeybinayo fursadaha shaqaaleynta. Waa halka laga helayo dakhliga shaqada ee ay cashuurtu ku waajibayso. Sidoo kale diiwaanka wasaaraddu waa marjaca loo noqonayo marka ay loo-shaqeeyaha iyo shaqaaluhu isku qabtaan asal ahaanta heshiiska, ama laga shakiyo in la far-fareeyay qoraalkii lagu heshiiyay.
Waxa sidoo kale muhiim ah in wax laga baddalo hanaanka diiwaangalinta iyo keydinta heshiisyada shaqada. Waa in diiwaangalinta heshiisyada laga hoos saaro waaxda ka garnaqista khilaafyada shaqaalaha iyo loo shaqeeyaha oo ay noqoto Waax kale oo ka madaxbannaan. Waayo qeybta wax ka garnaqsaa ma aha in la weydiiyo in ay sii hayaan heshiiska la isku hayo xaqiiqadiisa iyo in kale, ama in ay heshiiska ay sii hayaan uu yahay sida uu hebel ku doodayo iyo in kale. Waayo cidda saddexaad ee dhinacyada u garnaysa, marka la weydiinayo inuu heshiiska la isku hayo xaqiiqadiisa uu sidaa u jiro iyo in kale waxa ay markaa qaadanaysaa doorkii maragga, oo waxa ay caddeynaysaa in ay u hayso heshiiskaa sida uu dhinac ku doodayo iyo in kale.
Mabad' ahaanna qofku marag kama noqon karo isla kiiska uu ka garnaqayo. Waxa ay taasi ka hor imanaysaa hannaanka caddaaladda dabiiciga ah. Cidda wax ka garsooraysa waa in ay warmooge ka sii ahaato waxa lala hor yimaaddo ee la isku hayo. Waana sababta ay waajib ugu tahay dhinacyadu in ay ka hor caddeystaan waxyaabaha ay isku sheeganayaan. Sidaa darteed caddaalad ma aha in la yidhaahdo xafiiska cabashad dhegeysanayaa idinkaa ayaa haya heshiiska aanu isku hayno. Wana ta dhacda ee marin habaabisa caddaaladdii la rabay in loo kala sameeyo shaqaalaha iyo loo-shaqeeyaha.
Marka ay noqoto gobollada iyo degmooyinka, daadajinta adeega diiwaangalinta heshiisyada shaqadu waa hawl wali ku dhiman wasaaradda. Waana muhiim in ay adeeggaasi si rasmi ah loo fidiyo. Sidoo kale Inta ka horeysa adeeg daadajintaas waa in ay wasaaraddu la timaaddo hannaan ku meelgaadh ah oo ay adeeggaasi xeerku waajibiyay uga sii fuliso gobollada iyo degmooyinka dalka. Sida in Nootaayooyinka sharciga ah loo adeegsado diiwaangalinta heshiiyada shaqo: iyada oo sidaana wareegto maamul lagu sii nidaaminayo.
No comments:
Post a Comment