RUWANDA; SINGABUURTA AFRIKA
Haddii ay Ruwandi iska dhigi karto Singabuurti
Afrika miyaanay Somalilandna iska dhigi karin Ruwandadii Geeska ?
 |
| Maxamed Axmed Cabdi Bacaluul. |
Waxaan aad u la dhacay maqaal aan ka akhriyay Jaraaidka la yidhaahdo (The economist) oo soo baxay 2012-kii. Cinwaanka maqaalku wuxuu ahaa; Singabuurtii Afrika (Africa's Singapoore).
Taasi oo uu qoraagu sheegay sida Ruwanda la ogyahay xilligii
dib-u-dhiskeeda la hirgaliyay ay ugu naaloonayso, inay noqoto Singabuurtii Afrika.
Waxaan Maqaalkan oo aad u dheer aan ka soo qaatay intii uu qoraagu isku bar-bar dhigay Ruwanda iyo Singabuur. Waxa markaa igu soo dhacday bal ha i dambayso Singabuure, Somaliland ma noqon kartaa Ruwandada Geeska?.
Waxaan la diidi karin, in aanay Somaliland aqoonsiga ay Ruwandi haysatoo kale haysan, balse aynu isku eegno inta ay Jariidadan Maraykanka ahi u qirtay reer Ruwanda ay iskood u qabsadeen, markaas baynu is waydiin karnaa ma la imannay kartidaas, haddaynaan se laba iman, ma leennahay kartidaas iyo garashadaas?
Qoraalku wuxuu u dhigan yahay sidan;
"Ruwaanda waxa laga wada warqabaa inuu ka dhacay xasuuq ba'an, oo sahayday in ka badan (500,000) qof, sannadkii 1994-kii. Malaha Ruwaandi Galladaha (advantages) ay leedaha Singabuur. Singabuur waxa ku taalla dekadda ugu shaqada badan adduunka, Ruwandina malaha Bad. Singabuur waxay kamid tahay dalalka ay da'yartoodu ugu aqoonta iyo farsamada badantahay adduunka, halka ay Ruwandana dabaqadeedii dhexe, ee waxbaratay, ay ku leedday xasuuqii ka dhacay. Sigabuur waxay u furantahay, oo ay kadin u tahay Shiinaha oo ah dalka ugu dadka badan adduunka. Halka ay Ruwandana, ay ood-wadaag yihiin dawlado aan la hayn dawladnimo, balse loo aaminsanyahay dawladnimadooda sida rooxaantaba loo aamino. Sida mac-hadka Legtum ku sheegay warbixintiisa, hareeraha waxa ka xiga Yugandha oo uu Musuq-maasuqu saldhigay, Burundi oon dhaafin caloosha xukuumaddeeda, Koongana hadalkeedaba daa.
Waxaan la diidi karin, in aanay Somaliland aqoonsiga ay Ruwandi haysatoo kale haysan, balse aynu isku eegno inta ay Jariidadan Maraykanka ahi u qirtay reer Ruwanda ay iskood u qabsadeen, markaas baynu is waydiin karnaa ma la imannay kartidaas, haddaynaan se laba iman, ma leennahay kartidaas iyo garashadaas?
Qoraalku wuxuu u dhigan yahay sidan;
"Ruwaanda waxa laga wada warqabaa inuu ka dhacay xasuuq ba'an, oo sahayday in ka badan (500,000) qof, sannadkii 1994-kii. Malaha Ruwaandi Galladaha (advantages) ay leedaha Singabuur. Singabuur waxa ku taalla dekadda ugu shaqada badan adduunka, Ruwandina malaha Bad. Singabuur waxay kamid tahay dalalka ay da'yartoodu ugu aqoonta iyo farsamada badantahay adduunka, halka ay Ruwandana dabaqadeedii dhexe, ee waxbaratay, ay ku leedday xasuuqii ka dhacay. Sigabuur waxay u furantahay, oo ay kadin u tahay Shiinaha oo ah dalka ugu dadka badan adduunka. Halka ay Ruwandana, ay ood-wadaag yihiin dawlado aan la hayn dawladnimo, balse loo aaminsanyahay dawladnimadooda sida rooxaantaba loo aamino. Sida mac-hadka Legtum ku sheegay warbixintiisa, hareeraha waxa ka xiga Yugandha oo uu Musuq-maasuqu saldhigay, Burundi oon dhaafin caloosha xukuumaddeeda, Koongana hadalkeedaba daa.
Hadana Ruwandi waxay ku hammiyaysaa inay noqoto Singabuurta Afrika !
Waayo?
Ruwandi waa dal isku maamulay wuxuu dhigtay ( Rule of Law). Mana jiro dal Afrikaan ah oo mawqifkay ka istaagtay musuq-maasuqa wali ka istaagay, oo wasiiro u xukumay sideeda. Haayadda caalamiga ee la yidhaahd (Transparency International) oo daba-gasha hab-dhaqanka maamul ee dawladaha, ayaa tidhi waxay daah-furnaanta maamul ee Ruwandi ka sarreeya wadamada Giriiga iyo Talyaaniga. Taasi oo uu ka marag-kacay John Ruxin, oo Kigaali ku leh maqaayad laga cunteeyo oo magaceeda la yidhaahdo, Heaven. Waxaanu yidhi ninkani " waligay maan bixin laaluush, cid igu leh waan bixiyay oo lagu kallifayna maan arag".
Waa dal uu nidaamkiisu maamul fur-furanyahay oo aan khad-casi (xeyndaab) hor oollin dedweynaha adeeg-doonka ah. Waxaanu kaga jiraa adduunka kaalinta 45-aad, markaad eegto Qiimaynta uu sameeyo Bangiga Adduunku. Kaalintaasi oo aanu jirin qaran Afrikaan ah oo horteed gaadhay.xataa Koonfur Afrika iyo Muuriishasna dhahoo. Ruwanda, Qofka saddex cisho ayay ku qaadataa inuu samaysto shirkad cusub oo diiwaangashan.
Dhaq-dhaqaaqa Ganacsi ee sare u kacay waa mid uu abaalkeeda leeyahay Mr Kigame. Walaw uu yahay Madaxweyne lagu kala aragti duwanyahay (controversial) oo lagu eedeeyay inuu qabto doorashooyin is-yeel-yeel ah, hadana wuxuu qaaday tallaabooyin uu ku joojinayo seeska iyo nidaamka is-maamul ee haayadaha dawladdu ku shaqeeyaan. Waxaanu garawsanyahay, in aanu dalkiisu ka baxsan karin, inuu mar labaad, ku noqdo halkuu kasoo kiciyay, haddii aanu ka dhigin meel qaniya. Sidaa darteedna, wuxuu ka dhigay degel fir-fircoon,oo ganacsiga iyo hanti-yeelashadu ay si fudud ugu hanaqaadi karto. Taasina waxay libin-laabtay dakhli-cashuureedka dawladka, tan iyo laga soo bilaabo 1994-kii"
Hadaba usoo noqo Somaliland. Somaliland waxay leedaha Dekad
istaratiijiya, halka aanay Ruwandi lahayn Marso badeed ay adduunyada kala xidhiidho. Waxaanay sida
Singabuur, ay Somaliland dhinaca ku haysaa in ka badan boqol milyan oo
Itoobiyaana oon lahayn bad. Inkasta oo ay sida Ruwaanda kasoo doogtay Dagaalo
galaaftay da'yar badan, hadana waxay yeellan kartaa xoog iyo da'yar oo u kacay lagana faaidaysan karo, waa haddii lala yimaadoo nidaamka waxbarasho oo tayo leh.
Somaliland waxay haysataa gallado iyo nasiib aanay haysan Ruwandadaasi, waanay
dhaafi kartaa Ruwanda, haddii ay la timaado kartidii Maamul ee lagu xakamayn
lahaa musuq-maasuqa baahsan, ee ay fudaydisay habacsanaanta nidaam, iyo
is-xisaabin la'anta ka dhex jirta haayadaha dawladda. Taasina kama soo hadho, niyadda iyo rabitaanka hoggaanka siyaasadeed ee kolba talada haya.
