SIDEE AYAY DADKU UGA WAR HELAAN HAWLAHA MAAMUL EE DAWLADDA?
Garyaq. Maxamed Axmed Cabdi Bacaluul
Dadweynuhu waxa ay xaq u leeyihiin in ay ogaadaan hawlaha loo hayo. Waa in ay ogaadaan hawlaha kala duwan ee ay hay'adaha maamul ee dawladdu u xilsaaranyihiin; ha noqdaan kuwa la qabtay, qaar socda ama qorshaysanba. Mar haddii ay xaqaasi bulshadu leedahay, dhanka kale oo ah maamulkana waajib ayay ku tahay in ay suurtogaliyaan xog heliddaas.
Waxaana qeyb ka ah suurtogalintaasi in la hirgaliyo Xeerka Xaqa Xog-ka-helidda Maamulka Dawladda (Right to information Act). Xeerkaasi ayay dawladaha maamul wanaagga lagu majeertaa ay intooda badani leeyihiin. Waxa uu xeerku waajibiya in la faafiyo xogaha ay ka midka yihiin:
- Xogaha ku saabsan adeegyada hay'addu u xilsaarantahay iyo waaxaheeda u qeybsan;
- Habraacyada iyo foomamka (loo codsado adeegyada hay'adaha maamul);
- Wargalinaha la xidhiidha adeegyada ay bixiso; wixii hadba ku soo kordha;
- Wareegtooyinka maamul ee saamayn sharciyeed ku leh (quasi-legislative rules) xuquuqaha loo-aadeegayaasha;
- Naadinta qandaraasyada;
- Wararka joogtada ah (news briefs) ee la xidhiidha halka ay marayaan waxqabadyada hay'adda: kuwa dhammaaday, kuwa socda iyo kuwa qorshaysan ee qeybta ka ah hiigsiga guud ee hay'adda.
Waxa kale uu xeerku nidaamiyaa habka loo codsanayo xogo diiwaaneedka kaydsan (records or archives) ee aan kamid ahayn kuwa ay faafintoodu waajibka guud tahay. Kuwaas oo ah tafaasiisha dheeraadka ee ay dadka daraasadaha wadaa iyo saxaafaddu u baahan karaan. Sidoo kalana waxa uu qeexaa xogaha dhawrsan (secret informations) ee saamayn kara nabadgelyada shaqsiyeed/guud iyo danaha guud ee qaranka, isaga oo dhawrsanaantaasi u kala qaada heerar kale sarreeya oo ku salaysan sida ay xogahaasi saamayntoodu u kala darantahay.
Waxa uu sidoo kale xeerkani awood u siiyaa shaqaalaha in ay kashifaan (whistle-blowing) wixii musuq ah ee ay madaxdoodu ku amarto in ay fuliyaan, ama ay shaqadooda ka dhex ogaadaan. Waxaanu xeerkani u dammaanad qaadaa qofkaasi shaqaalaha ah ee caroogga ku afuufa hawlaha leexsan ee hay'addiisa ka dhex socda, in aanay waxba kaga soo noqon gudashada waajibkaasi.
Xeerkani guud ahaan waxa uu qeyb ka qaataa xidhiidhka xogeed ee dadweynahu ay la leeyihiin hay'adaha u qaabilsan adeegyada dawladeed, kor u qaadaa daah-furnaanta maamul ee la odhan karo waxa ay yarayn kartaa tuhunka, ku-tiri-ku-teenta iyo musuqa ay xog la'aantu sababto.
Ma u malaynaysaa in aynu u baahanahay xeerkaasi (Right to Information Act)?
No comments:
Post a Comment