GOLAHII WASIIRADII HORE OON XILKA LAGA QAADIN, MIYAA LAGU DUL MAGACAABI KARAA WASIIRO CUSUB ? (FAALLO) BY GARYAQAAN MAXAMED AXMED CABDI (BACALUUL).

Garyaq. Maxamed Axmed Cabdi Bacaluul. 

Iyadoon wasiiradii Hore xilka laga Qaadin, ayuu Madaxweynaha cusubi magacaabay Liis cusub oo wasiiro ah. Waxay ahayd in uu Madaxweynihii hore ama kan cusub uu  dikreeto Guud oo Madaxweyne uu ku kala diro Golihii Wasiiradda ee Hore (Dissolution of Cabinet),  kadibna cidduu  dib usoo magacaabayo, usoo magacaabo. Wasiiradu waxay wasiiro u ahaayeen Qaranka, oo loo magacaabay (Gole Dastuuriya),ee may ahayn Shaqaale gaar ah oo qasriga la socday, oo raacaya xil-wareejinta Madaxtooyada.

Xilka wasiiraduna ma ah mid xilliyaysan (Fixed term),balse waa mid ku xidhan rabitaanka Madaxweynaha markaasi talada haya. Kaasi oo noqon kara kii soo magacaabay ama mid kale oo talada kala wareegay, Xilkaqaadistaasina, waa tan qudha ee soo raaci karta asbaabaha kale ee alaaba xilka lagu waayo,

Asbaabahaasi kale een ahayn xilka-qaadista bilaa shuruudda ah (dismissal at pleasure), ee xilka lagu waayi karo sharci ahaan waa kuwo ku yimaadda xaalad ka baxsan xil-hayaha (e.g. Dhimasho, xanuuno maskaxeed/jidheed).  kuwo iskiis uga yimaadda xil-hayaha (eg. Is-casilaad), iyo kuwo sababaysan oo ka yimaadda cid kale oo awood ahaan ka sarraysa xil-hayaha (sida, Eryid anshax-marin ah ama maamuus ka xayuubin).  

Hadaba sidaan hore u xusay ma jiro xeer baarlamaan oo nidaaminaya qaabka loo marayo hannaanka xilwareejinta awoodda, doorashooyinka kadib. Sidoo kale ma hayno Qodob Dastuuriya oo si cad u qeexaya inay Xil-wareejinta Madaxweynuhu soo afjarayso Golihiisii wasiirada. Wuxuu se Qodobka 94(2) ee Dastuurku inoo sheegayaa in xilka wasiirnimo lagu iman karo magacaabis madaxweyne oo Golaha wakiiladu ansixiyay laguna waayi kara uun Xilka-qaadista Madaxweynaha. Haddii ay jiraan kuwo qaba doodda ah in xilka Golaha Wasiiradu uu ku xidhanyahay kan Madaxweynaha, oo marka uu xilka wareejiyo ayuu xilkoogu wasiirnimana dhammaanayaa, ha keenaan waxay sharci ahaan taas u cuskanayaan.

Haddiise xataa toodaba loo raaco, oo lala qaato inay Xilalkii wasiiradu ku xidhanyihiin xilka Madaxweynaha ay xukuumaddiisa ka tirsanyihiin, miyayna taasi ka dhignayn  Iscasillaadda Madaxweynahana mid si autumatik ah meesha uga saaraysaa xilalkii wasiirada?

Taasina waa sababta aan dooddaasi isku xidhaysa xilka madaxweynaha iyo kan Golihiisa wasiirada uga soo horjeedo. Waxaanan qabaa inuu Golaha Wasiiradu yahay hay'ad dastuuriya oo iskeed u jirta (Qodobka 94/1 ee Distoorka JSL). Madexweynahaana awood u leh sida loo qaabaynayo Wasaaradaha(restructuring) iyo Magacaabista wasiiradoodaba, Balse Hay'ad ahaan Wasaaraddu waa Waax gacan ka siinaysa hawlaha kala duwan ee Madaxweynuhu Qaranka u hayo. Taasi oo xataa haddii isagu xilka ka tago, aan shaqadii ay qaranka u haysay meesha ka saarayn. Waana sababta uu Wasiirku, wasiir usii ahaanayo illaa inta xilka sidii loogu magacaabay looga qaadayo, ee aanu, u ahayn Shaqaale gaar ah oo Madaxweynaha shanadadaha usii qaadaya, albaabkana kala baxaya marka uu ka dhammado xilka madaxweynanimo.

LA TALIYIHII HORE TRUMP EE AMNIGA QARANKA, MICHEAL FLYN OO QIRTAY XIDHIIDHO UU RUUSHKU LA SAMEEY. Lafagurkii Garyaqaan Maxamed Axmed Cabdi Bacaluul

Muxuu Qiraalkani kusoo kordhin doonaa baadhistii uu waday Dalka Marykanku ee la xidhiidhay Farogalintii Ruushka iyo Doorashooyinkii Madaxtooyada?

Michael Flynn oo kasii baxaya Maxkamad Washington ku taala

Su’aasha ku saabsan In uu maamulka Trump amaba ay qaar kamid ahi xidhiidh hoose la sameeyeen Dawladdii Ruushka, ayaa ah arrinta uu Maraykanka baadhisteeda ku hawlannaa waayadan dambe. Su’aashaasi oo shaki iyo dareen kala galisay Shacabkii Maraykanka iyo Maamuulkii cusbaa ee ay doorteen, ayaan illaa maanta laga wada gungaadhin. Waxaan Qoraalkan ku lafaguri doono qiraalkii uu maalmahan u dambeeyay sameeyay Micheal Flynn oo hore wax looga weydiiyay arrimahaasi. Michael Flynn oo ahaa lataliyihii Amniga Qaranka ee Madaxweyne Trump, ayaa hore  loogu aanaynayay inuu xidhiidh la yeeshay Saraakiil matalayay dawladda Ruushka  intii aanu Trump Aqalka Cad ku wareegin. Walaw uu dafiray eedaymahaasi markii hore, wuxuu haddana gor-gortan uu la galay Xeer-ilaalinta kadib ogolaaday inuu Qirto Xidhiidhkaasi  maalmahan u dambeeyay. 

Qiraalka uu dhawaan sameeyay Micheal iyo wadashaqayntan uu maanta kula heshiiyay (Plea bargaining) in uu la yeelanayo Garyaqaanka gaarka ah, Rober Mueller iyo Kooxda uu hoggaaminayo ee loo xilsaaray Baadhitaanka ku saabsan inay jiraan Xi dhiidho dusmo ah oo ay wada yeesheen kooxdii la shaqaynaysay Trump iyo Ruushku, intii uu socday ololaha doorashooyinka ee Madaxtinnimadu sannadkii hore.  

Dokumantiyada Maxkamadda ayaa ku tusaya inuu baadhitaanka la wadaa aanu ku eekayn Mr Flynn, balse uu isha ku hayo meelo ka sarreeya.  Qiraal dambiyeedkaasi oo uu la sodo heshiiska gor-gortan ee Flynn iyo X/Ilaalintu wada galeen,  ayaa sheegaya, inay jiraan shaqsiyaad xilal-sare hayay oo kamida Guddidi Xilwareejinta ee Trump,  oo wax ka ogaa Xidhiidhkii dhexmaray Flynn Safiirka Ruushka, Sergey Kislyak. Xidhiidhadaasi oo uu Flynn kala hadlay Safiirka, Mooshinkii Golaha Ammaanka  horyaallay ee ay ujeedadiisu ahayd in Qaraar lagu Cambaaraynayo Deegaamaynta ay Yuhuuddu ka wado dhulka ay haysato ee Falastiin lasoo saaro. Qaraarkaasi oo ay cod-u-qaadistiisu ku muddaysnayd 23 December, 2016. 

Hadaba Qiraalkan uu bixiyay Flynn wuxuu noqonayaa mid ka hor imanaya warsaxaafadeedyadii Aqalka Cadi ku adkaysan jiray ee sheegi jiray in aanay jirin xidhiidho qarsoon oo ay madaxtooyadu ogtahay oo si qarsoodiya loola saameeyay Ruushka. 

Sidoo kale Su’aasha ka dhalanaysa qiraalkan Flynn  ayaa noqonaysaa, Illaa intee ayuu Donald Trump wax ka ogyahay xidhiidhka dhexmaray Lataliyihiisa Amniga Qaranka iyo Ambassador Kislyak. Haddii uu Trump wax ka ogaa xidhiidhyadaana, waxay tani sii iftiimin doontaa sababta uu Trump uu doonayay in baadhista ay FBI-du ku hayso Michael Flyn laga joojiyo. Taasi oo uu madaxweynuhu si toos ah ugala hadlay Agaasimihii FBI-da, David Comey una soo jeediyay inuu baadhistaasi soo afjaro.  Markii ay taasi dhici waydana uu markii dambe madaxweyne go’aansaday xilka-qaadista  Agaasimahaasi, iyo Sally Sates oo matalayay Xeerilaaliyaha Guud oo isna shaki badan Ka muujiyay arrimahaasi loo aanaynayo Flynn. 

Marka lagu soo noqdo Sida uu u yaallo Warbixin Qiraaleedka  uu sameeyay Flyn, kaasi oo uu ku sheegayo inuu Safiirka Ruushka kala hadlay codbixinta uu Golaha Ammaanku u qaadi doono, Qaraarka lagu Cambaarayndoono Deegaamaynta Israil. Waxaanu qiraalku sheegayaa “ a very senior Member” oo micnaheedu noqonayo “sarkaal Xubin sare ah” oo kamida Xubin ka ah Tiimka Xil-wareejinta  ayaa “ ku amray Flynn inuu la xidhiidho saraakiil ka matalaya Xukuumado shisheeye” si uu, ugu qanciyo inay ka codeeyaan Mooshinkaasi, ama ay dib u dhigaan  Cod u qaadistiisa. 

Hadaba markaasi uu socday wadahalka u dhexeeyay Flyn iyo Kislyak , Flyn wuxuu usii magacwanaa inuu noqdo Lataliyaha Ammaanka Qaranka ee Maamulka cusub. Waxaanay magacaabistaasi ka dhigaysaa inuu Flynn kamid noqonayo shaqsiyaadka haya  Xilalka ugu awoodda badan ee dalka Maraykanka, lana odhan karo in yar oo kooban ayaa ka sarrayn karta ama gaadhi karta heer ay amarro siiso.

Marka laga reebo Donald Trump, shaqsiyaadka goor hore magacawnaa ee awooddaasi lahaan karayay waxa kamida,  Jared Kushner (inanka uu soddoga Madaxweynuhu u yahay) oo isna ahaa Lataliye, isla markaana uu madaxweynuhu u doortay in uu kamid noqdo Kooxdii ka gacansiinayay Siyaasada Barriga Dhexe . Jaraaidka qaar oo ay kamid tahay Bloomberg iyo Washington Post ayaaba kusii sheegay in uu sarkaalkaasi sare een magiciisa la xusuni yahay Kushner. 

Kushner ayaa la ogyahay isna inuu door muhiima ka qaatay arrintaasi Deegaamaynta Israail ee Golaha Ammaanka hortaallay. Olalahaasi oo lagaga soo horjeeday in loo codeeyo Qaraarkaasi Cambaaraynaya Israaiil. Madaxweyne Obama, ayaa isagu go’aansaday in uu ka gaabsado Ololahaasi iyo Codayntaasi, kadib markii dhawr jeer oo uu isku dayay inuu Dawladda Israail ku qanciyo Joojinta Deegaamaynta ay ka wadday Dhulka Lagu muransanyahay ee Falastiin, uu ku guuldarraystay; Maamulka Israelna uu ka dhego-adaygay soojeedimihiisii. 

Guntii iyo gabo-gabadii Qiraalkan uu sameeyay Flyn , wuxuu tilmaamaya suurtogalnimada in la qaadi doono tallaabooyin sharci oo kale. Madax dhawr ah oo arrimahani oo FBI-du wax ka waydiisay  xaqiiqada xidhiidhadaasi hoose , ayaa ku cel-celiyay kuna adkaystay in aanay waxba kala socon. Amaba ku adkaystay in aanay ogayn wax xidhiidh ah oo ay habayaraatee wada sameeyeen kuwii u ololaynay Trump, ama kuwii  qaban-qaabinayay Xilwareejinta iyo saraakiil matalaya Dawladda Ruushku.  Hadddaba, haddii  su’aalaha la waydiinayo Flynn ay daaha ka rogaan magacyo kale , oo kamida kuwaasi hore FBI-da ugu sheegay in aanay waxba arrimahaasi Ruushka kala socon,  waxay kuwaasi noqon doonaan qaar aan  ka baxsan doonin  inay Xeerilaalintu kusoo oogto dacwado ciqaab ah oo ay kamid noqon doonaan faldambiyeedyada  Beenku-dhaarasho ama marag-fur been ah (Perjury) iyo Is-hortaag Caddaaladeed (obstruction of Justice).